Duch Opiekuńczy (Stanisław Baj, Dom Praczki)

Izabela Łazarczyk-Kaczmarek

("Projektor" 2/2014) 

W całej swojej dotychczasowej twórczości Stanisław Baj zwraca się regularnie ku tym samym motywom. Przede wszystkim jest to Bug, rzeka, nad którą artysta spędził młodość i w rejony, której powraca oraz matka. Nie inaczej jest na wystawie „Genius Loci” w Galerii Współczesnej Sztuki Sakralnej „Dom Praczki”.

Intymna przestrzeń natury, zapis chwilowości koloru i niejasność kształtów stają się refleksją na temat zmienności przyrody. Artysta wprowadza rozedrgane światłem przestrzenie, rezygnując niemalże z faktury i prowadząc materię malarską płasko, lekko, niemal niezauważalnie. Rozedrganie barw, kontrastujące ze sobą głównie biele i czernie, oddzielone często „linią” światła, kreują naturę jako materię zmienną, niepokojącą oraz nieprzewidywalną. 

Zapis „obrazów” znad Bugu, powtarzane z premedytacją widoki, przywodzą na myśl równoczesną powtarzalność i zmienność natury oraz jej analogiczność do życia człowieka. „Wariabilistyczna teoria przyrody”, zmienność rzeki pokazywanej pod wpływem różnych zjawisk atmosferycznych, pór roku, miesięcy staje się przedmiotem rozważań nad przemijaniem. Refleksja ta staje się jakby wstępem do refleksji o człowieku – w obrazach matki. Płótna te, zróżnicowane nie tylko paletą kolorów, ale i nieco innym traktowaniem emocji definiują niejako twórczość Baja.

Portretowana (ołówkiem bądź farbą) twarz wiekowej kobiety pokazuje prawdę o przemijaniu. Twarz, która wydaje się być zapisem linii czasu w bezpośredni, a nawet okrutny sposób pokazuje ostatni etap życia. Na płótnie prezentowany kontrastem ostro i miękko prowadzonych linii, wydobywających mimikę i rysy bohaterki.

Przedstawione w „Domu Praczki” obrazy nostalgicznie wprowadzają widza w rozważania nad egzystencjalnym niepokojem człowieka. Tytułowy Genius Loci – Duch Opiekuńczy, to jak może się wydawać próba pokazania przez artystę wyjątkowości rodzimych krajobrazów, „Ducha”, ładunku emocjonalnego, którymi obdarowuje człowiek istotne dlań przedmioty czy miejsca oraz ważne osoby.